Lập kế hoạch học TRIZ

Tôi lập kế hoạch tìm hiểu để có thể thành một chuyên gia về tư duy sáng tạo TRIZ, đặt ở đây để ai muốn tìm hiểu khoa học này có thể tham khảo.

Về ước lượng thời gian: tôi cố gắng ước lượng cho đối tượng là một người bình thường chịu khó học, có trình độ tốt nghiệp đại học, mới bắt đầu biết đến TRIZ, hy vọng sau khoảng 4 năm có thể thành chuyên gia khi liên tục học, áp dụng và thẩm thấu TRIZ. Thực tế sẽ khó chính xác và tùy theo mỗi người, mỗi thời điểm. Giả sử bắt đầu vào lúc tôi đang học đại học 20 năm trước, thì chắc sẽ tốn gấp đôi thời gian như thế. Vào lúc này, khi đã có kiến thức tương đối về các ngành khoa học liên quan đến TRIZ cùng động lực để nắm bắt khoa học này, thì tôi đặt mục tiêu giảm thời gian còn một nửa.
Cảm nhận đầu tiên là ước lượng thời gian như vậy cũng khá ngắn, cần nhiều nỗ lực. Riêng bước thứ nhất là nắm bắt tinh thần, nhìn thấy bức tranh và lý luận (triết lý nền tảng) của TRIZ, tôi đã mất một tháng học tập tích cực (đọc, ghi chú, liên hệ, làm bài tập, diễn đạt lại), chưa kể đã từng theo học về “Phương pháp luận sáng tạo và giải quyết vấn đề” (sơ cấp) ở trung tâm TSK và đọc qua một số tài liệu về TRIZ trước đây.

Tinh thần của cách lên kế hoạch này: dựa trên lý thuyết về “tính ì của hệ thống” (system inertia), mà thầy Phan Dũng có trình bày trong bài báo:
Phan Dung (1996) Systems Inertia In Creativity and Innovation. Lecture presented at the fifth European Conference on Creativity and Innovation, Vaals, the Netherlands, April 28 – May 2, 1996. In the Conference Proceedings: “Creativity and Innovation: Impact”, 143-150, 1997.

(quyển kỷ yếu hội nghị này không truy cập được online, chỉ có thông tin citation, tuy nhiên bản sao của bài có được gộp trong danh sách các bài báo tiếng Anh của Phan Dũng, in trong quyển thứ 10 của bộ sách sáng tạo và đổi mới – Những điều muốn nói thêm). Nội dung tiếng Việt tương ứng có trong quyển thứ 3 của bộ sách đó – Tư duy lôgích, biện chứng và hệ thống (phần 10.3).

Từ lý thuyết tính ì (của) hệ thống, dẫn đến gợi ý là khi giải quyết bài toán cần thay đổi một hệ thống, thì ta nên giải lần lượt các bài toán nhỏ, như vậy thay đổi gây ra cho hệ thống sẽ nhỏ và đỡ bị cản trở do quán tính (sự ì) của hệ thống. Bây giờ xem xét hệ thống là khối kiến thức và kỹ năng (know-how) của một người, thì việc tiếp thu thêm kiến thức (gồm cả tư tưởng và kỹ năng tư duy) là làm biến đổi hệ thống đó. Từ điểm xuất phát chưa biết gì cho đến kết quả là chuyên gia, ta xem như là bài toán lớn nhất (thuật ngữ TRIZ tiếng Anh gọi là maxi-problem), giải bài toán đó khó hơn là giải một chuỗi các bài toán nhỏ nhất (mini-problem). Trên đây là cách giải thích mang tính khoa học của TRIZ, khớp với cách làm tối ưu thường gặp, đó là chia nhỏ con đường học tập ra thành nhiều bước, tiến thêm mỗi bước là có thêm cảm xúc thành công và động lực mới. Tất nhiên mỗi bước phải được định hướng tới mục đích (không học lan man).

Tôi tạm chia ra 3 giai đoạn lớn (đặt tên mang tính hình tượng cho dễ giải thích):

I. Khởi đầu chập choạng – Twilight:

Tình trạng: còn mù mờ.

Mục tiêu: Nắm được nền tảng cơ bản của bộ môn khoa học TRIZ. Khi nào ta biết TRIZ là gì, hiểu được các thành phần trong bộ công cụ của TRIZ, và hiểu được hoàn chỉnh lý thuyết TRIZ (ít nhất là TRIZ cổ điển – trước 1998), thì coi như qua giai đoạn “chập choạng”này (twilight).

II. Mở rộng hiểu biết – Sunrise:

Tình trạng: đã “ngộ” được TRIZ.

Mục tiêu: Hiểu được toàn bộ hệ thống kiến thức TRIZ, ngoài TRIZ cổ điển thì có các phương pháp hiện đại (bổ sung sau 1998), và các lý thuyết mở rộng TRIZ ra các lĩnh vực không phải khoa học tự nhiên – kỹ thuật. Giai đoạn “bình minh” (sunrise) này đầy hứng khởi, khi đi từ nền tảng cơ bản tìm hiểu những gì TRIZ có thể làm được, để cuối cùng chọn lựa được cách diễn đạt TRIZ và bộ công cụ phù hợp cho mình.

III. Phát huy năng lực – Sunshine:

Tình trạng: đã hiểu rõ ràng hệ thống khoa học TRIZ.

Mục tiêu: Trải nghiệm và tìm kiếm xem mình đóng góp được vào phần nào với vai trò một chuyên gia. Ở vai trò một chuyên gia chắc cần có năng lực toàn diện về khả năng vận dụng (practice), giảng dạy lại cho người khác (teaching), và nhìn thấy khoảng còn khuyết của hệ thống tri thức đó để nghiên cứu.

—

Bộ tài liệu 10 quyển “Sáng tạo và đổi mới” của thầy Phan Dũng có lẽ đủ để hoàn thành giai đoạn I và một phần giai đoạn II. Có lẽ hoàn thành giai đoạn I để “ngộ” được TRIZ thì đủ để có công cụ tư duy cho cuộc sống của mình. Ở giai đoạn II sẽ cần đọc thêm những tài liệu nước ngoài, để có đủ năng lực trao đổi và hiểu những chuyên gia TRIZ. Muốn hoàn thành giai đoạn III để đạt được mức chuyên gia, sẽ cần nhiều sự vận động tự thân để thử nghiệm và tìm kiếm cái mới (có ích và được cộng đồng công nhận).