Giai đoạn năm 1986 khi chuẩn bị đổi mới, hệ thống chính trị phát động “đổi mới tư duy”. Lúc ấy các thầy Phan Dũng và Dương Xuân Bảo viết bài góp ý cho đại hội Đảng có trình bày tư duy sáng tạo là công cụ chìa khóa để hỗ trợ đổi mới. Nhưng thật ra phương châm “đổi mới tư duy” vào năm 1986 của người ta chẳng qua là chuyển đổi quan điểm từ hai chữ “đóng cửa” sang “mở cửa” mà thôi. Tư duy sáng tạo đã không thực sự có đất, vì nó đi trước quá xa so với nhu cầu.
Bây giờ tới thời “công nghiệp 4.0” thì cả thế giới hô hào đổi mới sáng tạo (innovation). Tuy nhiên bản chất của công nghiệp 4.0 là kết nối giữa thông tin ảo và hệ thống sản xuất tự động, nó cũng chỉ là đi theo một (trong các) quy luật phát triển hệ thống là “tăng tính tự động hóa” (giảm sự can thiệp của con người). Có lẽ phương pháp luận sáng tạo hệ thống (TRIZ) cũng chưa hẳn là cần thiết cho nền công nghiệp 4.0 này, bởi vì thực ra tinh thần động lực của công nghiệp 4.0 là khai thác big data để mang lại một số quy trình kinh doanh mới, thì nó lại đi hơi ngược với một quy luật phát triển khác của hệ thống: hệ thống phát triển theo chiều tăng dần tính hiệu quả. Ta sẽ thấy diễn ra tình trạng phí phạm data, tạo ra “mỏ data” quá lớn để tốn công giải quyết, tuy rằng nó mang ra những phát hiện mới nhưng thực chất là không hiệu quả. (lợi ích thặng dư có được từ việc khai thác big data, là nhờ tận dụng sự phát triển của kỹ thuật máy tính và truyền thông)
Dù sao, nguồn tài nguyên khổng lồ mới xuất hiện nhờ ICT và năng lượng tái tạo (sẽ cung cấp điện cho hạ tầng ICT từ nơi sầm uất đến tận sa mạc), do các kỹ thuật tính toán – truyền thông và vật liệu mang lại, cũng sẽ đủ để đưa thế giới bước sang một trang mới.
Tư duy sáng tạo chắc vẫn sẽ là đi trước nhu cầu của thời đại. Hệ quả: điều thuận lợi là sẽ có nhiều thứ đáng làm, đáng nghiên cứu, bất lợi là vì nó chưa cần như một nhu cầu cấp bách nên nguồn lực đầu tư vào cũng vẫn hạn chế.
Hình dưới đây lấy từ tài liệu khóa học “Systematic Creativity and TRIZ basics” của Leonid Chechurin, về các quy luật phát triển của hệ thống kỹ thuật, là một tri thức đúc kết của ngành khoa học TRIZ khi khảo sát hàng chục ngàn bằng sáng chế.