Những chuyên gia TRIZ có uy tín từng thống kê là phần lớn các bài toán kỹ thuật mà TRIZ từng nghiên cứu có thể giải được với lời giải là áp dụng một trong hai phương pháp phân chia: phân chia về thời gian, và phân chia về không gian. Gần nhất tôi nghe kết luận này là ở hội nghị TRIZfest 2019, ông Alex Lyubomirskiy (lý thuyết gia TRIZ của công ty Gen-TRIZ) phát biểu con số đó là hơn 70%.
Tức là đối với một người áp dụng TRIZ để giải quyết vấn đề kỹ thuật, chỉ cần biết hai công cụ này là có thể giải quyết được 70% số vấn đề mà mình gặp phải. Còn lại 30% thì sao? Nếu không giải được thì cần tìm cách khác thôi; mà có những chuyên gia áp dụng TRIZ đi tư vấn cho doanh nghiệp và gặp bài toán khó quá cũng giải không được, nên không cần kỳ vọng là mình có thể giải quyết mọi vấn đề.
Thêm một vài giả thuyết về tính phân bố đồng đều của các vấn đề và khả năng người ta gặp phải, ta có thể đi đến nhận định là: nếu giáo viên tập trung dạy về hai phương pháp phân chia này, thì có 70% học viên áp dụng được cho vấn đề của họ. Tỷ lệ đó cũng đáng khích lệ lắm rồi chứ! Bởi vậy, nghe nói có chuyên gia TRIZ (hình như là Vladimir Petrov) chỉ chuyên tập trung dùng các phương pháp phân chia thôi, rèn luyện chúng thành công cụ sắc bén thì việc của ông ấy trở nên hiệu quả (không cần quan tâm đến các kỹ thuật khác mà hầu như vẫn giải quyết được vấn đề), và khi dạy cho người khác thì họ cũng vận dụng hiệu quả.
Không biết thống kê về tỷ lệ thành công của hai phương pháp phân chia về thời gian và phân chia về không gian đối với các vấn đề ở mọi lĩnh vực (không giới hạn trong kỹ thuật) là bao nhiêu. Tôi đoán đó cũng là một tỷ lệ cao. Từ đó dẫn đến một suy nghĩ: rèn luyện cho mình (và dạy cho người khác) thật thuần thục về việc áp dụng hai phương pháp phân chia này, tất nhiên là cũng phải đi kèm cách thiết lập mâu thuẫn vật lý (và có thể dựa vào mâu thuẫn kỹ thuật ở bước trước đó).
(Ghi chú: các kỹ thuật giải quyết mâu thuẫn vật lý được gọi là các “biến đổi mẫu” theo sách của thầy Phan Dũng, tôi nghĩ dùng cách gọi “phương pháp phân chia” theo ý ở thuật ngữ tiếng Anh giúp dễ hình dung hơn).
Tôi bắt đầu nghĩ ra những câu đố đơn giản cho con mình (7 tuổi), mà lời giải trực tiếp, dễ thấy nhất là dựa trên cách phân chia về thời gian hoặc phân chia về không gian. Kỳ vọng của tôi là việc áp dụng hai kỹ thuật này sẽ dần đi vào tiềm thức của con, sau này nó gặp bất cứ vấn đề gì thì tìm ý tưởng như phản xạ không điều kiện là dựa trên hai kỹ thuật phân chia này, và 70% có ngay lời giải tốt.
Tôi sẽ viết dần về những câu đố này lên trang Rosetta TRIZ, để chia sẻ cho mọi người sử dụng và lưu lại làm tài liệu phục vụ giảng dạy sau này.
Các câu đố kích thích sử dụng phương pháp phân chia
- Chú mèo đi hia (nhân vật cổ tích này gắn với thời bé An đi học nhà trẻ, giai đoạn đó hầu như đêm nào trước khi đi ngủ bố cũng nghĩ ra một truyện mà chú mèo đi hia là nhân vật chính để kể) một hôm cần phải tìm cái cây thần chữa bách bệnh để cứu dân làng đang bị mắc một bệnh lạ, cây đó chỉ mọc ở trên đỉnh núi Chọc Trời. Thế là chú mèo đi hia chuẩn bị leo lên đỉnh núi ấy. Khi đến chân núi, chú gặp một con chim cú mèo từ trên đỉnh núi bay xuống, chim cú bảo: trên đường đi cậu sẽ phải vượt qua hai khu rừng, do hai vị thần cai quản. Một vị thần có tên là Ghét Ăn Thịt, bất cứ kẻ nào ăn thịt ở đó cũng đều bị thần ấy bắt giữ. Vị thần kia tên là Ghét Ăn Chay, bất cứ kẻ nào đi vào vùng của thần đó đều phải ăn thịt thì mới không bị thần bắt. Vậy chú mèo đi hia làm thế nào mà vượt qua được hai vùng ấy để lấy được cây chữa bệnh?
(câu trả lời đơn giản, An nghĩ ra ngay, câu đố này có mục đích tạo hứng thú cho trẻ khi đạt được thành quả ban đầu; người đọc tự nghĩ ra lời giải và so sánh với lời giải “mẫu” ở bài sau)
(phân chia về không gian)
- Con chim trên đường bay di trú (bay đường xa từ Bắc bán cầu đến Nam bán cầu hoặc ngược lại), nó bị ánh nắng mặt trời chiếu vào mắt. Nếu mở mắt ra thì bị chói không nhìn thấy gì, nó chỉ có thể giơ cánh lên che nắng. Mà nếu giơ cánh lên che trước mắt thì lại không dùng cánh để bay được. Thế thì nó làm thế nào mà vừa thấy đường và vẫn bay được trong nắng chói như vậy?
(câu trả lời: sẽ có ở bài sau)
(phân chia về thời gian)
- An và Đông có mấy “con” emoticon thú vị (người ta đúc nhựa thành hình emoticon cho trẻ con chơi, một hôm siêu thị Aldi ở Đức có chương trình tặng mấy con emoticon này cho khách mua hàng). Hai chị em muốn gửi hai con emoticon đến Berlin và Hannover ngay trong ngày hôm đó bằng đường tàu điện. Từ Freiburg chỉ có một chuyến tàu cao tốc có thể chạy đến Berlin và Hannover để chở kịp hai con emoticon này đi. Làm thế nào mà chỉ một chuyến tàu này có thể đến được Berlin và Hannover?
(có 2 câu trả lời, đầu tiên An tìm được ý tưởng đúng, khi được gợi ý là còn một câu trả lời nữa thì suy nghĩ tiếp và tìm ra; bài sau tôi sẽ trình bày hai lời giải này)
(phân chia về thời gian, hoặc phân chia về không gian)
- Có một sợi dây với hai tay nắm ở hai đầu, dùng để chơi nhảy dây. Hai chị em cùng muốn chơi nhảy dây, vậy làm thế nào chỉ có một sợi dây mà hai người đều chơi được?
- Câu hỏi tiếp theo, bây giờ có tới ba người cùng muốn chơi nhảy dây, thì làm thế nào để cả ba đều được chơi?
(câu này mở rộng lời giải hơn câu trước, để trẻ làm quen suy nghĩ là một bài toán không chỉ có một lời giải; các lời giải sẽ có ở bài sau)
(phân chia về thời gian)
- Ở sân chơi trẻ em có trò chơi trượt dây treo: ngồi lên một cái yên có dây treo lên trên, dây đó sẽ trượt trên một sợi dây dài căng từ trên dốc xuống thấp. Trẻ con thích chơi trò này lắm, một hôm trẻ con của một lớp học được cho đến sân chơi, các bạn cùng thích chơi trò đu dây trượt này, làm thế nào để cả lớp cùng chơi được?
(phân chia về thời gian)
- Trong sân chơi có nhiều trò chơi, trẻ em trong lớp chỉ có một buổi để chơi thôi, làm sao để cho đứa trẻ nào cũng chơi được hết tất cả các trò chơi? Câu đố này nên đi kèm với một sa bàn, ví dụ vẽ một hình sân chơi có chia nhiều ô, và lấy một số hòn đá tượng trưng cho những đứa trẻ, để người giải sắp xếp xoay vòng sao cho đứa trẻ nào cũng đến được các trò chơi khác nhau, con số cỡ 4 ô trò chơi và 4 đứa trẻ là vừa.
(phân chia về thời gian lẫn không gian)
- Ở ngày hội chơi nhạc trong làng, một bạn biết chơi cả hai món là thổi kèn và gõ trống. Đến tiết mục của bạn, làm sao để bạn có thể biểu diễn với cả hai nhạc cụ đó?
(lời giải 1: dựa trên phân chia về thời gian)
(lời giải 2: dựa trên phân chia về không gian)
1 thought on “Các câu đố giải bằng phương pháp phân chia”
Comments are closed.