Nikolai Khomenko có một bài tóm tắt viết năm 2008 về diễn tiến của hệ lý thuyết TRIZ cổ điển (classical TRIZ), chủ yếu do Genrikh Altshuller phát động: Fundamentals of Classical TRIZ.
Theo đó, có thể hình dung lịch sử của lý thuyết TRIZ cổ điển là đi theo định hướng suy nghĩ của Genrikh Altshuller:
+ Đầu tiên ông ấy quan tâm đến cách làm thế nào để sáng chế, và tin rằng phải tồn tại một loại “giải thuật sáng chế” (invention algorithm). Bằng cách làm thống kê trên cơ sở dữ liệu bằng sáng chế (patent) của Liên Xô, Altshuller tìm ra được những nguyên lý cơ bản và xây dựng thành lý thuyết giải các bài toán sáng chế, viết tắt là TRIZ (Theory of Inventive Problem Solving), với khung sườn là “giải thuật” có tên ARIZ. (ghi chú thêm: có tài liệu cho biết, một patent của Liên Xô có yêu cầu rất nhiều thông tin hơn so với một patent đăng ký ở nước khác, nên việc thống kê tìm mối liên hệ giữa các patents và các phương pháp suy nghĩ có thuận lợi)
+ Sau đó lý thuyết TRIZ phát triển lên, Altshuller thu những phần nào liên quan đến đối tượng là hệ thống kỹ thuật (technical systems) thành lý thuyết nhỏ gọi là lý thuyết về sự tiến hóa của hệ thống kỹ thuật, viết tắt là TRTS (Theory of Technical System Evolution).
+ Cũng dùng phương pháp thống kê để tìm kiếm những đặc điểm chung, G. S. Altshuller và I. M. Vertkin khảo sát lý lịch của những người có nhiều sáng tạo trong lịch sử (không chỉ là kỹ sư, mà còn đủ các nghề nghiệp khác), nhằm đúc kết ra những nhận xét về đặc điểm tính cách có thể thuận lợi cho việc sáng tạo. Kết quả là lý thuyết về sự phát triển của nhân cách sáng tạo, viết tắt là TRTL (Theory of Creative Personality Development).
+ Sau đó (khi TRIZ đối với kỹ thuật đã được học phổ biến), một số người bắt đầu áp dụng TRIZ vào đời sống. Tuy nhiên có người thì áp dụng thành công, có người không thành công. Altshuller tin rằng cách tư duy kiểu TRIZ có thể mở rộng cho mọi lĩnh vực chứ không chỉ trong kỹ thuật, nhưng áp dụng TRIZ một cách máy móc thì không đạt. Do vậy ông phát triển tiếp lý luận của TRIZ thành phương pháp tư duy cho mọi người, gọi là lý thuyết tổng quát về tư duy mạnh, viết tắt là OTSM (General Theory of Powerful Thinking). Sau đó Nikolai Khomenko được Altshuller gọi tham gia phát triển tiếp OTSM từ giữa những năm 1980s, và tạo ra những thành công trong việc áp dụng vào sư phạm (đặc biệt là học ngoại ngữ), và dạy sáng tạo cho trẻ em (sẽ đề cập ở phần sau).
Ghi chú: các chữ TRIZ, ARIZ, TRTS, TRTL, OTSM là viết tắt theo tiếng Nga. Tên gọi của các lý thuyết đó đã được thầy Phan Dũng dịch ra tiếng Việt, tuy nhiên tôi chưa tra cứu lại, tạm dịch nhanh như trên và đối chiếu sau.
Khi từ lý thuyết TRIZ ban đầu dẫn đến ba lý thuyết (TRTS, TRTL và OTSM) làm trụ cột cho những phát triển sau này, thì đáng lẽ cần có một tên gọi mới để gọi chung bộ ba đó. Tuy nhiên khi đó cái tên TRIZ đã phổ biến, và Altshuller cũng không đặt ra tên mới cho tập hợp (dựa trên) 3 lý thuyết của mình. Từ khi Altshuller mất (1998), người ta dùng chữ “Classical TRIZ” để đề cập đến bộ 3 lý thuyết đó, tuy vậy chắc phần lớn chuyên gia TRIZ (dân kỹ thuật) vẫn chủ yếu xem TRTS là “Classical TRIZ”. Còn Khomenko khi phát triển lý thuyết tư duy cho mọi người thì gọi là OTSM-TRIZ.
—
Có một số điểm đáng ghi nhận từ bài giải thích của Khomenko:
+ I-TRIZ do Ideation International phát triển tiếp từ Classical TRIZ được Khomenko đánh giá cao, đặc biệt là phương pháp “Directed Evolution” (phát triển từ Trends of Technical System Evolution). Tác giả của I-TRIZ là Boris Zlotin và Alla Zusman, cũng là những cộng sự phát triển TRTS với Altshuller khi trước.
+ OTSM-TRIZ khi dạy cho ai đó, dù cho người học mới chỉ biết sơ lược và áp dụng một cách đơn sơ, thì cũng đã có tác dụng tốt. Khomenko giải thích là vì cái nền tảng “lý thuyết” đó thực ra mang tính ứng dụng và tổng quát hóa cao.
+ Lý do Khomenko quan tâm ứng dụng OTSM-TRIZ vào giáo dục, là vì khi thế giới phát triển càng cao thì con người càng cần khả năng sáng tạo để xử lý những vấn đề mới (mà trước kia không xảy ra nên không ai dạy về vấn đề đó). Điều này cũng giống như niềm tin của Yuval Harari viết trong quyển 21 vấn đề của thế kỷ 21 mới xuất bản gần đây, cho là với tự động hóa và máy móc thông minh hóa thì con người phải tự “lột xác” sau mỗi 15-20 năm, cần phải chuyển sang nghề nghiệp mới, có áp lực phải làm mới hiểu biết và trau dồi kỹ năng mới cho mình. Các bài viết của Phan Dũng cũng có những chỗ nói về vấn đề tương tự: sự chuyên môn hóa (specialization) tạo ra những specialists là do nhu cầu tăng cao năng suất của nền kinh tế công nghiệp, nhưng dần dần những cái càng chuyên sâu thì càng dễ được máy móc thay thế, nên cần kết hợp thêm tư duy tổng hợp, để có những specialists đồng thời cũng là generalists, nhằm giải quyết những vấn đề mới mẻ. (năm 2017 tôi dự hội nghị IFAC World Congress của những người làm tự động hóa, ở bàn tròn thảo luận về giáo dục đào tạo, các chuyên gia cũng đặt ra câu hỏi là “tự động hóa phát triển thì vấn đề việc làm cho con người sẽ là một thách thức, xử lý thế nào”).
3 thoughts on “Classical TRIZ – 3 main theories”
Comments are closed.