GIẢI NOBEL NHÌN TỪ NHỮNG DÒNG CHẢY NHẬP CƯ

HƠN 30% NHỮNG NGƯỜI ĐOẠT GIẢI NOBEL KHOA HỌC TRONG THẾ KỶ NÀY LÀ NHỮNG NGƯỜI NHẬP CƯ. XEM DÒNG CHẢY CỦA HỌ.

Theo báo Nature, ngày 9 tháng 10 năm 2025. Cập nhật ngày 10 tháng 10 năm 2025

Theo tạp chí Nature, kể từ năm 2000, Hoa Kỳ là điểm đến phổ biến nhất của các nhà khoa học sau này đoạt giải Nobel trong các lĩnh vực Vật lý, Hóa học và Y học.

 Bài viết của Jenna Ahart

Mai Lý dịch, Nguyễn Xuân Xanh xem lại và trình bày

Nếu như giới hạn thương mại gây thiệt hại cho người tiêu dùng cũng như cản trở tính sáng tạo kinh tế, thì đóng cửa đối với dòng chảy tự do của con người và ý tưởng là cản trở sự tạo ra tri thức vốn là máu thịt của những thành công kinh tế.

— Ben Wildavsky

Xem thêm trong sách (2012):

 Cuộc cạnh tranh chất xám vĩ đại

Năm 1987, Henry Rosovsky, cựu chủ nhiệm khoa của khoa Arts and Sciences ở Harvard, có thể viết một cách hãnh diện:

Trong những ngày này, khi mà các đối thủ kinh tế nước ngoài dường như đang qua mặt chúng ta trong hết ngành này đến ngành khác, chúng ta cần tái khẳng định để biết rằng có một ngành công nghiệp sống còn mà ở đó Hoa Kỳ át hẳn thế giới không thể tranh cãi được: lãnh vực giáo dục đại học. Khoảng từ hai phần ba đến ba phần tư đại học tốt nhất của thế giới đều nằm tại Hoa Kỳ. Nhiều nhà phê bình nền giáo dục đại học ở Mỹ đã quên đi sự thật này. […]

Trong giáo dục đại học, “Made in America” vẫn là cái nhãn hiệu bảnh nhất. Do đó lời khuyên của tôi là “Hãy đối xử cẩn thận”, để chúng ta khỏi rơi xuống mặt bằng năng suất của phần lớn các công nghiệp khác của Mỹ.

Clark Kerr, chủ tịch hệ thống đại học California nói về tầm quan trọng của giáo dục đại học:

Sự phồn vinh của các quốc gia giờ đây tùy thuộc vào sự thực hiện giáo dục đại học chưa lúc nào như trước đây, qua sự đóng góp của nó vào việc xây dựng nguồn nhân lực và tri thức tích lũy; và cũng như thế đối với sự cạnh tranh quân sự giữa các cường quốc – là vấn đề sống còn, tiềm tàng và theo nghĩa đen. Sức mạnh chính trị của các quốc gia bây giờ cũng lệ thuộc vào giáo dục đại học, hơn bao giờ hết, để giúp tạo ra các cơ hội lớn cho nhân dân, và để giúp dở bỏ các ranh giới giai cấp còn di lại từ quá khứ.

—Clark Kerr

Thế giới từ lâu sống trong sự “cạnh tranh chất xám vĩ đại”, thế nhưng hiện nay nền giáo dục đại học Mỹ đang đứng trước thách thức nghiêm trọng chưa từng có trong lịch sử của mình, tự do học thuật bị xâm phạm và nguồn tài trợ đang bị cắt giảm tùy tiện bởi một vị tổng thống mị dân và chuyên quyền đang gây áp lực lên toàn thế giới. Khi Max Planck nói, nếu thanh lọc hết những người có gốc Do Thái thì đất nước sẽ không còn khoa học nữa, Adolf Hitler trả lời, vậy thì chúng ta không cần khoa học. 

Một tấm ảnh đáng sợ: Đại học Friedrich-Wilhelm (tức Humboldt ở Berlin sau này) trong ngày lễ kỷ niệm 125 năm thành lập, 1810-1935. Chủ nghĩa quốc xã đã thống trị toàn bộ hệ thống đại học của nước Đức, và đưa nền đại học vẽ vang này sụp đổ nhanh chóng. Khi những bàn tay lông lá chính trị thống trị, thì đại học không còn là thánh đường học thuật nữa. Nơi đâu ý thức hệ bước vào, thì học thuật bước ra. Đại học thế giới từng suy tàn ở thế kỷ XVIII sau thời gian dài thăng hoa, cũng vì thế, trước khi nó được Đại học nghiên cứu Humboldt làm sống lại. Xem thêm sách ĐẠI HỌC.

Trong tổng số 202 người đoạt giải Nobel trong các lĩnh vực Vật lý, Hóa học và Y học của thế kỷ này, chưa đến 70% xuất thân từ quốc gia nơi họ nhận giải. 63 người còn lại đã rời khỏi đất nước nơi mình sinh ra trước khi được trao giải Nobel – và đôi khi họ đã vượt qua các biên giới quốc tế nhiều hơn một lần, theo phân tích của Nature (xem sơ đồ “Dòng chảy Nobel”). Trừ Einstein là người di tản qua Mỹ và tạo ra thêm nhiều giải Nobel cho nước Mỹ. Nhưng ông cũng là người nhập cư sang Thụy Sĩ cuối thế kỷ XIX và chính ở đó, tài năng của ông thăng hoa đầu thế kỷ XX.

Trong số những người đoạt giải Nobel đã di cư, có hai trong ba nhà hóa học được công bố đoạt giải vào hôm thứ Tư [8/10/2025]. Richard Robson sinh ra tại Vương quốc Anh, nhưng hiện sinh sống ở Úc. Còn Omar Yaghi, hiện là công dân Hoa Kỳ, đã trở thành người gốc (gốc Palestine sinh tại) Jordan đầu tiên trong lịch sử nhận giải Nobel về khoa học. Hai trong ba nhà vật lý đoạt giải Nobel 2025 cũng là người nhập cư: Michel Devoret sinh ra ở Pháp và John Clarke sinh ra ở Vương quốc Anh, nhưng cả hai hiện đều cư trú tại Hoa Kỳ. Như vậy số người nhận giải Nobel năm nay có nguồn gốc nhập cư đáng kể, điều mà chính quyền Mỹ hiện nay muốn ngăn chặn.

Mời anh chị xem bài mới trên báo Tuổi Trẻ ngày 13 tháng 10, 2025:

Xem link:

https://tuoitre.vn/giai-nobel-nhin-tu-dong-chay-nhap-cu-20251013083329041.htm