GIẢI NOBEL VẬT LÝ 2025
CƠ HỌC LƯỢNG TỬ TỪ VI MÔ ĐẾN CẤP VĨ MÔ
Bài viết của TS Nguyễn Trung Dân
Thật tuyệt vời khi có thể tôn vinh cách mà cơ học lượng tử đã tồn tại hàng thế kỷ liên tục mang đến những bất ngờ mới. Nó cũng vô cùng hữu ích, bởi cơ học lượng tử là nền tảng của mọi công nghệ số.
—Olle Eriksson, Chủ tịch Ủy ban Nobel Vật lý, phát biểu
Lời nói đầu
Chiều hôm qua, giờ Việt Nam, anh Nguyễn Trung Dân và tôi theo dõi buổi trực tiếp truyền hình công bố Giải Nobel Vật lý năm 2025. Chúng tôi lúc đầu nghĩ, đề tài quantum computing có lẽ là sáng giá nhất hiện nay, và nếu thế thì hai nhà khoa học David DiVincenzo và Daniel Loss sẽ là những người xứng đáng nhận được giải cho công trình đặt nền tảng của họ cho quantum computing. Công trình này sử dụng khái nhiệm chồng chập (superposition) các trạng thái lượng tử và đặc biệt hiệu ứng vướng víu lượng tử EPR của Einstein, Podolsdy va Rosen được công bố năm 1935. David DiVencenzo là một nhà vật lý lý thuyết người Mỹ. Ông là giám đốc Viện Điện tử nano lý thuyết tại Viện Peter Grünberg thuộc Trung tâm Nghiên cứu Jülich và là giáo sư tại Viện Thông tin Lượng tử thuộc Đại học RWTH Aachen, CHLB Đức, một đại học rất nổi tiếng và có nhiều sinh viên Việt Nam học những năm 1960-70 thế kỷ trước, ngôi sao Mai Thi Nguyễn-Kim cũng lớn lên ở đây. Còn ông Daniel Loss là nhà vật lý lý thuyết tại Đại học Zürich, Thụy Sĩ, thành phố mà Einstein từng học ở Đại học Bách khoa những năm cuối thế kỷ XIX.
Nhưng chúng tôi đã “bói” sai. Giải Nobel 2025 được trao cho chủ đề Cơ học lượng tử ở cấp vi mô của ba nhà vật lý John Clark, Michael Devorat, và John Martinis, cả ba đều là người Mỹ. Anh Nguyễn Trọng Hiền cho biết, John Clarke là thầy học cũ của anh ở Berkeley, anh học ông lớp Nhiệt học và Vật lý thống kê, và năm học đó anh Hiền có nghe ông Clarke vừa làm xong công trình quan trọng gì đó. “Mới đó mà đã 40 năm!”, anh Hiền viết.
Dù sao chúng tôi tin, chủ đề quantum computing cũng sẽ và phải đến. Có thể năm sau hay sau đó. Hai tác giả David DiVincenzo và Daniel Loss quá nổi tiếng.
Vinh danh chủ đề Cơ học lượng tử ở cấp vĩ mô có lẽ là thích hợp nhất, vì đúng 100 năm trước, cơ học lượng tử đã được ba nhà vật lý Heisenberg, Schrödinger và Dirac khám phá ở câp vi mô, tạo ra khúc quanh bứt phá trong việc hiểu hiện tượng lượng tử đem lại những hệ quả hết sức to lớn cho thế giới. Tuần lễ này cũng đang diễn ra Hội nghị quốc tế Kỷ niệm 100 năm cơ học lượng tử đang diễn ra tại Trung tâm quốc tế về Hội thảo và Giáo dục Liên ngành ICISE ở Quy Nhơn:
Xem thêm về cuộc khám phá cơ học lượng tử:
Einstein và Heisenberg: Những người đặt nền tảng cho nền Vật lý hiện đại
Ba nhà vật lý đã khám phá cơ học lượng tử ở câp vi mô.
Dưới đây là bài báo của anh Nguyễn Trung Dân. Xin giới thiệu.
Nguyễn Xuân Xanh
CẬP NHẬT 8/10: link của bài báo
với lời bình của GS Nguyễn Minh Thọ Khi vật lý và hóa học gặp nhau trong ‘đường hầm’ lượng tử:
https://tuoitre.vn/nobel-vat-ly-2025-co-hoc-luong-tu-tu-vi-mo-den-vi-mo-20251007222830181.htm
Xin xem thêm bài viết rất lâu từ cảm hứng mùa giải Nobel:
Xôn Xao Mùa Nobel
