ALBERT EINSTEIN – MẶT NHÂN BẢN
Nguyễn Xuân Xanh giới thiệu
Bạn đừng lo lắng về những khó khăn của bạn trong môn toán; tôi bảo đảm với bạn rằng những khó khăn của tôi còn lớn hơn.
Đừng bao giờ xem việc học tập của các bạn như một bổn phận, hãy xem nó như một cơ hội đáng ganh tị để hiểu biết tác dụng giải phóng của cái đẹp trong lãnh vực tinh thần, vì niềm vui cá nhân của các bạn, và vì lợi ích của cộng đồng mà sau này bạn sẽ phụng sự.
Những ai nghiêm túc theo đuổi khoa học đều tin tưởng rằng một tinh thần vô cùng ưu việt so với tinh thần của con người đang ngự trị trong các định luật của vũ trụ, mà đối diện với nó, chúng ta, với sức lực khiêm tốn của mình, phải lùi bước khiêm nhường. Vì vậy, sự theo đuổi khoa học dẫn đến một loại cảm xúc tôn giáo đặc biệt.
Albert Einstein
Nhân dịp đầu xuân tôi xin gửi đến quý anh chị và các bạn quyển sách mới về Albert Einstein. Quyển này chứa đựng trích dẫn của AE từ những lá thư của ông gửi đến nhiều đối tượng, hay từ những ghi chép của ông, về nhiều đề tài khác nhau, triết học, khoa học, chính trị, âm nhạc, nhân văn v.v… Trong những năm sống ở Princeton mỗi ngày ông nhận được một núi thư đủ loại. Việc sưu tầm và chọn lọc được cô thư ký riêng Helen Dukas và cộng tác viên vật lý Banesh Hoffmann của ông thực hiện. Đây cũng là hai tác giả từng có tác phẩm nổi tiếng “Albert Einstein: Người kiến tạo và Kẻ nổi loạn“, một trong những biography đầu tiên về ông.
Quyển sách Mặt Nhân Bản được xuất bản bằng tiếng Anh lần đầu tiên năm 1979 tại Mỹ, lúc kỷ niệm sinh nhật thứ 100 của Einstein. Chỉ trong vòng vài tuần các quầy sách ở Mỹ đã bán hết 10.000 bản.
Chúng tôi rất vui mừng được thấy quyển sách này ra mắt độc giả Việt Nam trong dịp Tết Đinh Dậu 2017, do Đỗ Thị Thu Trà và tôi dịch và chú giải (Nxb Thành phố). Phần cuối quyển sách đăng lại bản gốc tiếng Đức của hầu hết những trích dẫn quan trọng có nguồn tiếng Đức để các độc giả quen thuộc ngôn ngữ này có thể thưởng thức văn phong của ông. Albert Einstein có một văn phong tiếng Đức được công nhận là rất đặc sắc và thi vị. Nhiều bài thơ của ông được chuyển ngữ sang tiếng Việt.
Một trong chúng tôi (NXX) có viết thêm “Tiểu luận dẫn nhập” với tiêu đề “Einstein, Sự nổi tiếng, và Nước Mỹ“, nói lên tại sao Einstein nổi tiếng như thế, Einstein như một genius có ý nghĩa gì đối với nước Mỹ, và Nước Mỹ như vùng đất hứa có ý nghĩa gì đối với Einstein, và sự kết hợp của cả hai thực thể có ý nghĩa gì đối với sự phát triển khoa học của thế giới.
Nói như Werner Heisenberg, “Không gian trong đó một con người phát triển như một bản thể trí thức (geistiges Wesen) có nhiều chiều hơn không gian vật lý anh ta chiếm“, quyển sách này giúp hiểu thêm những “chiều khác” của Einstein.
Một trong những điều thú vị là Einstein đặt chân lên nước Mỹ đúng 100 năm sau Alexis de Tocqueville (bất diệt với tác phẩm Nền Dân trị Mỹ) và với trực giác chính trị nhạy bén, Einstein đã có những nhận xét sắc bén về nền dân chủ Mỹ tương đồng với những nhận xét mà Tocqueville đã đưa ra 100 năm trước đó.
Mặt khác, cha đẻ tinh thần của “Viện nghiên cứu cao cấp Princeton”, nơi Einstein sẽ chuyển “Chiếc ghế Giáo Hoàng vật lý” về đó, biểu tượng của sự chuyển dịch trung tâm khoa học thế giới từ châu Âu sang châu Mỹ, là nhà giáo dục đại học Abraham Flexner. Ông đã lựa chọn tinh thần nào để làm hồn cho nó? Ông đã chọn tinh thần của Wilhelm von Humboldt để gửi gắm.
(Xem thêm đê tài Giáo dục đại học thế giới: Giới thiệu sách ĐẠI HỌC của Nguyễn Xuân Xanh)
Einstein cũng chứng kiến sự kỳ thị chủng tộc tệ hại phát triển mạnh mẽ ở Mỹ những măm sau Thế chiến thứ hai, gần một trăm năm sau cuộc Nội chiến. Ông đã không ngần ngại nói lên tiếng nói chống đối của mình, cũng như có nhiều hàng động đoàn kết với những người da màu, làm cho ông được họ yêu thương. Đề tài Einstein và chủ nghĩa phân biệt chủng tộc chỉ mới được biết đến nhiều gần đây.
Ngoài ra có thêm hai lời bạt, một của nhà nghiên cứu AE Ze’ev Rosenkranz, Princeton, một của tôi.
Một quyển sách không thể thiếu cho những ai muốn tìm hiểu hay ngưỡng mộ Einstein.
Nguyễn Xuân Xanh
Xuân Đinh Dậu 2017
Xem thêm về chuyến đi thăm Hoa Kỳ 1921 có tính lịch sử: 100 năm Einstein đặt chân lên nước Mỹ
Leave a Reply