THƯ GỬI BẠN ĐỌC

Maxim Gorki

(1917)

Lời nói đầu. Tôi xin đăng lại Thư gửi Bạn đọc của đại văn hào Maxim Gorki nhân dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 150 của nhà yêu nước Phan Châu Trinh. Hai ông, Phan Châu Trinh và Maxim Gorki, là những nhà văn hóa đương thời sống trong một xã hội lạc hậu, và họ đã nỗ lực để tranh đấu thay đổi nó, mỗi người theo cách riêng. Nhưng xã hội của họ, cũng như của Tôn Dật Tiên, đã làm cho những tư tưởng của họ “không hợp thời”, và thất bại. Dưới đây là nội dung của Thư gửi Bạn đọc:

Maxim Gorki (1868 – 1936)

Thư gửi Bạn đọc

Maxim Gorki

(1917)

Dân tộc Nga đã kết hôn với Tự do. Chúng ta hãy tin rằng từ mối liên kết này những con người mới mạnh mẽ sẽ hình thành trên đất nước đã bị đọa đày về tinh thần và thể xác của chúng ta.

Chúng ta hãy tin vững chắc rằng các sức mạnh của lý trí và của ý chí, những cái đã bị đè nén và dập tắt qua hằng trăm năm áp bức, sẽ bùng cháy như ngọn lửa sáng trong con người Nga.

Chúng ta không được phép quên rằng tất cả chúng ta là những con người của ngày hôm qua, và tác phẩm vĩ đại của sự tái sinh của đất nước chính là nằm trong tay của những con người, do những ấn tượng nặng nề của quá khứ, đã bị giáo dục trong tinh thần đố kỵ lẫn nhau, không tôn trọng người đồng loại và trong tinh thần của chủ nghĩa vị kỷ đáng ghét.

Chúng ta đã được dạy dỗ lớn lên trong một không khí của “thế giới ngầm”. Điều mà chúng ta gọi là hoạt động hợp pháp xét theo bản chất của nó thì hoặc là sự tự hào vào khoảng chân không, hay là tính bè phái chính trị thiển cận của các phe nhóm hay cá nhân; một cuộc chiến tranh huynh đệ giữa con người với nhau mà ở đó cảm giác về nhân phẩm đã bị biến chất thành sự háo danh bệnh hoạn.

Chúng ta đã sống giữa những sự đểu giả đầu độc tâm hồn từ chế độ cũ, giữa sự vô chính phủ mà nó đã sinh ra; chúng ta đã thấy sức mạnh quyền uy của những kẻ phiêu lưu là vô độ như thế nào, những kẻ đã cai trị chúng ta; cho nên chúng ta bị tiêm nhiễm với tất cả những tính chất, tất cả các thói quen và cách hành xử của những con người đã khinh bỉ và nhạo báng chúng ta.

Chẳng lúc nào và bằng cách gì chúng ta có thể phát triển trong bản thân chúng ta cảm giác của trách nhiệm cá nhân cho cái tai họa của đất nước, cho cuộc đời nhục nhã; chúng ta đã bị tiêm nhiễm chất độc từ xác chết của nền quân chủ giãy chết.

[…]

Bẩn thỉu, hỗn độn và độc hại đủ loại vẫn còn đầy đủ đó, tất cả không dễ biến mất nhanh chóng đâu; trật tự cũ tuy bị xóa sổ về thể xác, nhưng về tinh thần nó vẫn còn sống tiếp tục xung quanh ta, trong chính chúng ta. Con rắn Hydra nhiều đầu của Thất học, Man dã, Ngu dốt, Đểu cáng và Thô bạo đã không bị giết chết; nó đã giấu mình nhưng không mất đi khả năng nuốt chửng những linh hồn sống.

Người ta không được phép quên rằng chúng ta đang sống trong một cánh rừng của một khối người tính đến hàng triệu, những người dốt nát về chính trị và không được giáo dục về xã hội. Những người không biết họ muốn gì chính là những người nguy hiểm về xã hội và chính trị. Khối dân cư này sẽ không bị phân hóa nhanh chóng theo giai cấp và theo những quyền lợi được ý thức rõ ràng, họ sẽ không tự tổ chức được nhanh chóng và có năng lực cho cuộc tranh đấu xã hội một cách có ý thức và sáng tạo. Bao lâu họ không được tổ chức, thì họ sẽ nuôi dưỡng các con quái vật của quá khứ bằng nước cốt dơ bẩn và không lành mạnh của họ, những cái quái thai của chế độ cảnh sát trị mà người dân trung bình đã quen thuộc…

[…]

Chúng ta chứng kiến một khoảnh khắc cực kỳ khó khăn, buộc đòi hỏi phải động viên tất cả các lực lượng của chúng ta, lao động kiên trì và sự thận trọng cao nhất trong quyết định. Chúng ta không được quên những lầm lỗi có hậu quả nặng nề của 1905 và 1906; sự thanh toán dã man theo sau những lầm lỗi đó đã làm chúng ta kiệt quệ một thập niên, và đánh mất đi sự lãnh đạo. Trong thời gian này chúng ta đã suy sụp về chính trị và xã hội; cuộc chiến tranh hủy diệt hàng trăm nghìn con người trẻ tuổi đã làm tiêu hao sức mạnh của chúng ta nhiều hơn nữa, bởi vì nó phá hoại đời sống kinh tế của đất nước đến tận gốc rễ.

Thế hệ đầu tiên nhận lãnh trật tự của cuộc sống mới đã đương nhiên hưởng được Tự do một cách ‘bất chiến tự nhiên thành’; thế hệ này hầu như không biết gì về những nỗ lực kinh khủng của những con người đã phá hủy từng mảng thành trì đen tối của chủ nghĩa quân chủ Nga. Người dân thường không biết gì về hoạt động gặm nhấm khủng khiếp này, vì lợi ích cho anh ta; công việc khổ sai này không hề đi vào ý thức của người dân nào của khoảng 1000 quận huyện của nước Nga.

Chúng ta có chủ đích, và có nghĩa vụ xây dựng cuộc sống mới trên những nền tảng mới, những cái mà chúng ta hằng mơ ước. Chúng ta hiểu biết những nền tảng này bằng lý trí, chúng đã được chúng ta biết về mặt lý thuyết, nhưng không tồn tại trong bản năng chúng ta, và chúng ta sẽ gặp vô vàn khó khăn trong việc đưa chúng vào cuộc sống, vào lối sống Nga cũ kỹ. Chúng ta đặc biệt gặp khó khăn, bởi vì chúng ta, tôi nhắc lại, là một dân tộc hoàn toàn không được giáo dục về mặt xã hội, và cả giai cấp tư sản của chúng ta, giai cấp đang nắm quyền hiện tại, về mặt này cũng ít được giáo dục luôn. Người ta phải nhớ lại rằng giai cấp tư sản không tiếp quản một nhà nước, mà là sự đổ nát của một nhà nước; từ những đống gạch vụn hỗn mang này giai cấp tư sản chiếm lãnh quyền trong những điều kiện còn khó khăn vượt bậc so với những điều kiện của năm 1905 và 1906. Nó có nhận thức được hay không rằng công việc của nó chỉ có thể thành công trong sự liên kết với dân chủ, và sự nỗ lực nhằm củng cố các vị trí vay mượn từ chế độ cũ là hoàn toàn vô nghĩa? Chắc chắn giai cấp tư sản sẽ quay sang hữu một ít, nhưng với cái đó người ta không nên vội vã, nếu người ta không muốn lập lại lầm lỗi đen tối của 1906.

Nền dân chủ cách mạng bản thân nó phải thấu hiểu và thực hiện những nhiệm vụ nhà nước phổ thông; nó phải tham gia tích cực vào tổ chức các lực lượng kinh tế của đất nước, vào sự phát triển năng lực sáng tạo, và việc bảo vệ tự do của nước Nga chống lại các cuộc tấn công từ bên ngoài và bên trong.

Chỉ mới có một chiến thắng duy nhất – đó là sự chiếm lĩnh quyền lực chính trị; nhiều cuộc thắng lợi khó khăn hơn nhiều còn cần phải được giành lấy, nhưng trên hết chúng ta có nghĩa vụ phải chiến thắng các bệnh ảo tưởng của chính mình.

Chúng ta mới lật đổ chế độ cũ; chúng ta đã thành công không phải vì chúng ta tượng trưng cho một sức mạnh, mà vì chế độ đã để cho chúng ta mục nát, và chính bản thân nó cũng mục nát tận gốc rễ, và đã sụp đổ ngay trong cú đẩy hợp lực lại đầu tiên của chúng ta. Chỉ nội sự thật rằng chúng ta từ lâu đã không quyết định được một cú đẩy như thế, mặc dù chúng ta chứng kiến đất nước suy sụp thế nào, chúng ta cảm nhận được người ta đã sử dụng bạo lực đối với chúng ta thế nào, sự do dự lâu ngày đó đã minh chứng sự yếu đuối của chúng ta.

Nhiệm vụ của giai đoạn hiện tại là củng cố lâu dài các thành quả chúng ta đã giành được; nhưng điều này chỉ có thể đạt được bằng sự đoàn kết hợp lý tất cả các lực lượng có năng lực lao động cho sự đổi mới về tinh thần, kinh tế và chính trị của nước Nga.

Sự nhận thức một cách can đảm những chỗ yếu của mình là sự thúc đẩy tốt nhất cho một ý chí lành mạnh và cho cách tự đánh giá đúng đắn chính mình.

Các năm chiến tranh đã cho chúng ta thấy rõ một cách khủng khiếp chúng ta bệnh hoạn như thế nào về văn hóa, yếu kém ra sao về mặt tổ chức. Sự tổ chức các lực lượng sáng tạo của đất nước là quan trọng cho chúng ta như bánh mì và không khí.

Chúng ta đã khao khát tự do cao độ. Với thái độ thiên về chủ nghĩa vô chính phủ, chúng ta sẽ dễ dàng đánh mất tự do – khả năng đó là hiện thực.

Không ít nguy cơ đang đe dọa chúng ta. Chúng ta chỉ có thể đối phó và khuất phục chúng nếu chúng ta lao động âm thầm và đoàn kết cho sự củng cố trật tự của cuộc sống mới.

Sức mạnh sáng tạo và quý báu nhất chính là con người; con người càng phát triển về tinh thần, và càng được trang bị về kiến thức kỹ thuật tốt hơn, lao động của nó càng vững chắc và quý báu hơn, và chính nó càng trở thành có văn hóa và có tính cách thời đại hơn.

Điều đó chúng ta chưa hiểu; giai cấp tư sản không quan tâm đúng mức đến việc tăng trưởng năng suất lao động; con người, đối với họ vẫn giống như con ngựa, là nguồn sức kéo thô thiển.

Quyền lợi của tất cả con người có một cơ sở chung mà trên đó họ đoàn kết lại mặc cho sự đối kháng giai cấp không thể loại bỏ: sự phát triển và tích lũy tri thức. Tri thức là một vũ khí cần thiết trong cuộc đấu tranh giữa các giai cấp đang ngự trị trong trật tự thế giới hiện hành. Cuộc chiến đấu này là một thời khắc bi thảm của giai đoạn lịch sử này đã có sẵn, một sức mạnh tất yếu trong sự phát triển văn hóa, – và nó không thể tránh khỏi được.

Tri thức là sức mạnh cuối cùng sẽ phải đưa con người đến chiến thắng các sức mạnh thô thiển của thiên nhiên, và sẽ tạo điều kiện để chế ngự các sức mạnh này theo các lợi ích của con người và của nhân loại.

Tri thức phải được đại chúng hóa, người ta phải làm cho nó trở thành công việc của cả dân tộc; tri thức chính là nguồn gốc của lao động hiệu quả, là cơ sở của văn hóa. Và chỉ có tri thức mới làm cho chúng ta có năng lực tự nhận thức, giúp chúng ta đánh giá đúng sức lực và nhiệm vụ của chúng ta, và chỉ ra cho chúng ta con đường rộng lớn đến những thắng lợi tương lai.

Lao động âm thầm là lao động hiệu quả nhất.

Sức mạnh, cái đã củng cố tôi trong suốt cuộc đời và vẫn còn luôn củng cố như thế trên quả đất này, đã và vẫn còn là niềm tin của tôi vào lý tính của con người. Cho đến hôm nay, cuộc cách mạng Nga trong mắt tôi là một chuỗi những diễn biến hân hoan và sáng sủa của lý tính. Một dấu hiệu mạnh mẽ đặc biệt của lý tính thầm lặng là ngày 23 tháng Ba, ngày của những mai táng tại Marsfeld.

Lần đầu tiên và gần như trực tiếp tôi cảm nhận được tại cuộc diễu hành này của hàng trăm ngàn người: Vâng, nhân dân Nga đã hoàn tất cuộc cách mạng, những người chết đã sống lại, và nhân dân bây giờ hướng về tác phẩm cao cả của hòa bình – đó là cuộc xây dựng các hình thức mới của cuộc sống tự do hơn.

Thật là hạnh phúc biết bao được chứng kiến ngày này!

Và từ trái tim mình tôi cầu chúc cho nhân dân Nga rằng nó luôn luôn tiếp tục đi như thế, một cách thầm lặng và mạnh mẽ, tiến lên và cao hơn, cho đến cuộc Đại lễ của Tự do của toàn thế giới, của Bình đẳng và Huynh đệ của tất cả con người!

Xem đầy đủ tại link:

Maxim Gorki – Những ý tưởng không hợp thời về Văn hóa và Cách mạng