THUYẾT TƯƠNG ĐỐI HẸP VÀ RỘNG
ALBERT EINSTEIN
(Giới thiệu 2016)
Nguyễn Xuân Xanh
chuyển ngữ và sưu tầm
“Thưa Quý Ngài! Các quan niệm về không gian và thời gian mà tôi muốn trình bày với Quý Ngài là phát triển từ miếng đất vật lý thực nghiệm. Sức mạnh của chúng là ở chỗ đó. Khuynh hướng chúng là triệt để. Từ giờ phút này trở đi, không gian xét riêng và thời gian xét riêng chỉ còn là cái bóng, và chỉ có một thể liên kết của cả hai mới giữ vững được tính độc lập.”
Hermann Minkowski
Lời nói đầu. Quyển sách nổi tiếng này của Einstein, viết cho đại chúng, xuất bản lần đầu tiên tại Đức đầu năm 1917, được dịch sang các thứ tiếng khác ở phương Tây, và tiếng Nhật, tiếng Hoa ở phương Đông chỉ vài năm sau khi Einstein nổi tiếng với sự kiểm chứng độ lệch ánh sáng trên trời khi đi qua mặt trời năm 1919, sau gần một trăm năm được xuất bản bằng tiếng Việt. Đó là một Cuộc lệch giờ trăm năm, cũng là tiêu đề của Lời dẫn nhập của tác giả trong quyển sách. Quyển sách từng truyền cảm hứng cho bao nhiêu thế hệ sinh viên vật lý thế giới, trong đó có Werner Heisenberg. Thuyết tương đối đã thay đổi hoàn toàn các khái niệm thời gian, không gian và lực hấp dẫn. Năm 2015 kỷ niệm đúng 100 năm Thuyết tương đối rộng, đồng thời đầu năm sau, sóng hấp dẫn mà Einstein tiên đoán 100 năm trước được khám phá! Kỳ diệu thay. Giải Nobel 2017 công nhận những kỳ công đó. Xin giới thiệu với bạn đọc. NXX2017
“Nếu một con bọ bò dọc trên cành cây cong, nó không biết rằng cành cây đó bị cong. Bố có diễm phúc nhận ra điều mà con bọ đã không thấy.
Albert Einstein
Từ một cuộc trò chuyện với cậu
con trai chín tuổi Eduard, năm 1919
LỜI NÓI ĐẦU
Cuốn sách nhỏ này mong muốn truyền đạt một sự hiểu biết thấu đáo như có thể về lý thuyết tương đối đến những bạn đọc nào, xuất phát từ quan điểm triết học và khoa học tổng quát, quan tâm đến lý thuyết nhưng không nắm vững công cụ toán học của ngành vật lý lý thuyết. Tuy cuốn sách ngắn ngủi, nhưng đọc nó đòi hỏi một trình độ học vấn phổ thông, khá nhiều kiên nhẫn và ý chí ở người đọc nữa. Tác giả đã nỗ lực cao nhất để trình bày những ý tưởng cơ bản rõ ràng và dễ hiểu đến mức có thể, và xét toàn bộ, theo trình tự và mối quan hệ như chúng đã thực sự hình thành. Lấy sự sáng tỏ làm trọng, tôi thấy không thể tránh khỏi lặp đi lặp lại mà không hề để ý đến vẻ thanh lịch trong cách trình bày; tôi tuân thủ nguyên tắc của nhà lý thuyết thiên tài L. Boltzmann: ta nên để vẻ đẹp thanh lịch là công việc cho người thợ may hay thợ giày. Những rối rắm vốn nằm sẵn trong bản chất của sự vật, tôi tin mình không dấu giếm trước bạn đọc. Ngược lại, tôi đã trình bày các cơ sở vật lý và thực nghiệm của lý thuyết một cách “ghẻ lạnh”, để cho những bạn đọc nào ít quen thuộc hơn với vật lý sẽ không có cảm giác như một người đi dạo chỉ thấy cây mà chẳng thấy rừng. Hy vọng quyển sách mang lại cho những ai đó vài giờ hứng khởi của sự gợi mở.
ALBERT EINSTEIN
Tháng 12 năm 1916
Xem thêm:
