CA NGỢI LÝ TÍNH và KHOA HỌC
Nguyễn Xuân Xanh chọn lọc và chuyển ngữ từ
Paul Hazard, European Thought in the Eighteenth Century.
Đoạn dưới đây đã được đăng trong:
Kỷ yếu Hạt Higgs và Mô hình chuẩn
Những ý tưởng từ từ chín muồi, rồi thình lình bùng lên thành ánh sáng của ngày. Các lý thuyết cho đến nay bị hạn chế vào độc nhất giới tinh hoa trí thức đã trở thành tài sản của nhiều người. Những khái niệm trước đây người ta hầu như không dám đưa ra nay mạnh dạn tiến lên phía trước, và thách thức thế giới một cách tự do.
Nhưng những con người này (người phê phán) sẽ làm được nhiều điều hơn là những gì họ phá hủy; họ sẽ xây dựng nên cái mới. Ánh sáng của lý tính, họ tuyên bố, sẽ xua tan những bóng tối che lấp địa cầu. Họ sẽ phát hiện lại bản đồ của tự nhiên. Một khi họ đã làm điều đó, tất cả những gì họ cần làm là sống phù hợp với nó, và bằng cách đó tái lập quyền từ lúc sinh ra đã mất từ lâu, là hạnh phúc.
Lý tính như một tia sáng thần thánh, một hạt giống của chân lý được ban cho con người, nó sẽ phát triển đến thời điểm mà, sau khi kinh qua các cánh cửa của vô minh, con người sẽ có thể nhìn Chúa, mặt đối mặt.
Nó phát triển đến mức độ khổng lồ. Đầu nó chạm đến trời, chân nó xuống tới vực thẳm, đôi tay dang ra duỗi từ cực này sang cực kia. Trong tay phải, nó vung lên ngọn đuốc mà những tia sáng lập loè thắp sáng lên vùng nước mênh mông và xuyên đến tận lòng trái đất. Tên của nó là thí nghiệm.
Lý tính là độc lập. Bất cứ ai có được lý tính và sử dụng nó đúng, sẽ không bao giờ lạc lối. Lý tính bước lên đường vững chắc tới chân lý. Lý tính không cần quyền uy, quyền uy là nguồn gốc của sai lạc. Lý tính không ngại truyền thống; nó cũng không ngại trường phái cổ đại hay hiện đại. Tất cả mọi sai lạc đều bắt nguồn từ tin tưởng mù quáng, không xem xét các sự việc dưới ánh sáng của lý tính.
Từ dân tộc văn minh nhất của thế giới, đến những người da đỏ Hu-rông của Hồ Michigan, những người Hốt-tan-tô khốn khổ nhất (ở Nam Phi), mối nối cuối cùng của con người và thú, ở Bắc, Nam, Đông và Tây, Tự nhiên đều nói bằng một thứ tiếng, tiếng nói của Lý tính.
Lý tính sẽ khai sáng mọi con người khi bước vào thế giới, bởi vì lý tính chính là ánh sáng.
Trong thời ánh sáng, tầm mắt của họ tuy có bị che khuất bởi những dảy băng, cha họ, những tổ tiên họ có thể bị mù, nhưng họ, họ sẽ là những đứa con của ánh sáng.
Những đứa con của Adam nhóm lửa và thời đại của ánh sáng bắt đầu – die Aufklärung.
Bầu trời của tự do, của độc lập trải ra trước mắt ta; ta chưa thể đạt đến đó, nhưng ta sẽ bền gan, bởi vì ta ở trên con đường đúng.
PAUL HAZARD
Xem thêm
Giá trị khai phóng của Khoa Học
Chú thích
Paul Hazard (1878 – 1944), nhà giáo dục Pháp, nhà sử học về ý tưởng và học giả về văn học so sánh.
Về vai trò của các dòng tư tưởng dẫn đến Khai sáng, Britannica viết:
Lâu đài chính trị và trí tuệ của Cơ đốc giáo, dường như là bất khả xâm phạm trong Thời Trung cổ, lần lượt trở thành những mục tiêu tấn công của chủ nghĩa Nhân văn, Phục hưng và Cải cách Tin lành. Chủ nghĩa Nhân văn đã nuôi dưỡng khoa học thực nghiệm của Francis Bacon, Nicolaus Copernicus, và Galileo và những nghiên cứu toán học của René Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz, và Sir Isaac Newton. Thời kỳ Phục hưng đã tái khám phá phần lớn nền văn hóa Cổ điển và làm sống lại quan niệm về con người là những sinh vật sáng tạo, và cuộc Cải cách, trực tiếp hơn nhưng không kém phần hiệu quả về lâu dài, đã thách thức quyền lực độc tôn của Giáo hội Công giáo La Mã. Đối với Martin Luther cũng như đối với Bacon hay Descartes, con đường dẫn đến chân lý nằm ở việc áp dụng lý tính của con người. Quyền lực được thừa nhận rộng rãi, cho dù của Ptolemy trong khoa học, hay của Nhà thờ trong các vấn đề thuộc về tinh thần, cần phải chịu sự kiểm tra của những bộ óc tự do.
https://www.britannica.com/biography/Paul-Hazard
Nhà thờ từng có những tiến bộ trong chủ trương đưa khoa học, lý tính của Hy Lạp vào đại học Trung cổ để đại học là đại học, và để có nền tảng tư duy của học thuật sáng sủa và vững chắc, nhưng bản thân của Nhà thờ vẫn còn có những tín điều đi ngược lại lý tính và khoa học, và đó chính là chỗ yếu của họ. Cộng thêm sự tham nhũng và nắm giữ quá nhiều quyền lợi thế tục, làm cho Tin lành và các quốc gia khác có dịp chống lại và tách ra độc lập.